Wskazania

Warszawa, 14 maja 2014 r.

Konferencja Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce

Niektóre wskazania w przypadkach oskarżeń o molestowanie seksualne.

Założenia podstawowe

1. Członkowie instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego w swoim życiu i postępowaniu z innymi oraz rozwiązywaniu wszelkiego typu konfliktów opierają się na zasadach Ewangelii, traktując z należnym szacunkiem wszystkich ludzi, w pierwszym rzędzie tych, z którymi mają bezpośredni kontakt:
osoby powierzone ich duszpasterskiej trosce, wszystkich uczestniczących w programach ich instytucji edukacyjnych oraz ich współpracowników. W sposób szczególny zasady te stosują wobec najsłabszych, w tym osób poniżej osiemnastego roku życia i osób niepełnosprawnych.

2. Jednoznacznie potępiają jako sprzeczne z zasadami życia chrześcijańskiego wszelkie akty przemocy: fizycznej, werbalnej, psychicznej i seksualnej dokonywane wobec osób powierzonych ich trosce i pozostających w jakiejkolwiek relacji z nimi, a tym bardziej zależności wobec nich. Akty przemocy uznają za ciężkie grzechy, domagające się jednoznacznych reakcji, zaś ze strony winowajcy podjęcia wysiłku pokuty i naprawienia wyrządzonych krzywd.

3. We wszelkich przypadkach molestowania, zadaniem przełożonych instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego jest doprowadzenie do wyjaśnienia zaistniałej sprawy, ochrona poszkodowanych oraz pomoc ofiarom. W tym celu, nie rezygnując z prawa do obrony (koniecznego np. w sytuacji fałszywych oskarżeń), nie akceptują działań połowicznych, mających na celu zbagatelizowanie i zatuszowanie sprawy, lecz dążą do prawdy i w razie potrzeby do ukarania winowajcy i dołożenia wszelkich starań, aby podobne sytuacje nie powtórzyły się w przyszłości.

4. Z pokorą uznając całe zło tego typu sytuacji i wyrażając ból z powodu przestępstw tych, którzy należą do ich wspólnot, i stosując wszelkie środki mające na celu niedopuszczenie do powtórzenia się takich sytuacji w przyszłości, nie odwracają się od nich i starają się okazać im wszelką pomoc, o ile tylko uznając własny grzech, z odpowiedzialnością podejmą się wysiłku nawrócenia.

5. W potwierdzonych i udowodnionych przypadkach nadużyć na tle seksualnym, stosują się do odpowiednich przepisów polskiego prawa karnego, rozporządzeń Stolicy Apostolskiej oraz wytycznych Konferencji Episkopatu Polski.

Ogólne normy postępowania w konkretnych przypadkach

1. Polskie prawo karne stawia granicę 15 lat, poniżej której – w przypadku jakichkolwiek czynności o charakterze seksualnym – mamy do czynienia z pedofilią, która jest traktowana ze szczególną surowością. W takim przypadku nie ma znaczenia zgoda wyrażona przez dziecko, gdyż wszelkie tego typu czynności są zabronione oraz ścigane z urzędu. Przedawnienie karalności przestępstw w przypadku, gdy pokrzywdzonym jest niepełnoletni, nie może nastąpić przed upływem ukończenia przez ofiarę 30 roku życia.

2. Prawo kościelne, opierając się na podobnych przesłankach – ochrony pokrzywdzonych oraz zadośćuczynienia za krzywdy – nakłada na ordynariusza (wyższych przełożonych instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego) obowiązek przeprowadzenia wstępnego dochodzenia w sprawach związanych z molestowaniem
seksualnym, a następnie przekazanie uzyskanej dokumentacji do Kongregacji Nauki Wiary, która to Kongregacja otrzymała od Papieża specjalne uprawnienia do rozstrzygania we wszystkich takich sprawach. W praktyce oznacza to konieczność zachowania następującej procedury:
– przeprowadzenie wewnętrznego dochodzenia (skupiającego się przede wszystkim na zebraniu odnośnego materiału dowodowego, dzięki któremu możliwa byłaby jednoznaczna ocena stawianych zarzutów jako prawdziwych lub przynajmniej prawdopodobnych); jeżeli zarzut jest wiarygodny, traci się prawo działania na własną
rękę. W takim przypadku musi nastąpić:
– przekazanie dokumentacji do kurii generalnej instytutu lub stowarzyszenia (dalsze czynności podejmuje prokurator generalny, który reprezentuje instytut lub stowarzyszenie przed Stolicą Apostolską).

3. Stolica Apostolska zobowiązuje do wszczęcia postępowania za przestępstwa nadużyć seksualnych wobec nieletnich i przekazanie do niej akt sprawy:
– nakłanianie, zwłaszcza nieletnich penitentów do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu, a zwłaszcza sytuacja, gdy kapłan użył sakramentu pokuty – lub wykorzystał inną zależność penitenta: np. w kierownictwie duchowym – do zindywidualizowania ofiary i jako pretekst do kontaktu, kontynuowanego poza kontekstem sakramentu pokuty, podczas którego dochodziłoby do czynności seksualnych, o których mowa w normach Stolicy Apostolskiej i w prawie karnym;
– wszelkie czynności o charakterze seksualnym: bezpośrednim lub pośrednim, dokonywane z niepełnoletnimi, o których mowa w normach Stolicy Apostolskiej i w prawie karnym, w tym także gromadzenie i przechowywanie pornografii dziecięcej. W przypadkach, gdy ofiarami są osoby niepełnosprawne umysłowo, które ukończyły 18.
rok życia, stosuje się te same przepisy, które odnoszą się do osób niepełnoletnich.

4. Przedawnienie przestępstw seksualnych przeciwko niepełnoletnim, według aktualnie obowiązującego prawa kościelnego, następuje po upływie 20 lat liczonych od dnia, w którym niepełnoletni skończył 18 lat. W niektórych indywidualnych przypadkach Kongregacja może zdecydować o niezastosowaniu reguły o przedawnieniu i rozpatrywać je nawet po tym terminie. Dlatego również w przypadku zgłoszeń faktów przedawnionych należy przeprowadzić dochodzenie wstępne i w razie uprawdopodobnienia oskarżeń przekazać sprawę do Kongregacji.

5. Pomimo jasnych ram czasowych stawianych przez prawo: zarówno cywilne, jak i kanoniczne, nie istnieje coś, co można by nazwać „przedawnieniem medialnym”. Jak pokazuje praktyka, dziennikarskie ujawnienia odnoszą się często do spraw formalnie przedawnionych. Dlatego też sprawiedliwości i zadośćuczynienia można i należy domagać się po latach, mając na względzie także dobre imię instytutu życia konsekrowanego czy stowarzyszenia życia apostolskiego, które przez takie ujawnienia może zostać naruszone. To jest też dodatkowym motywem do podejmowania wyzwań związanych z wszelkimi doniesieniami o molestowanie niepełnoletnich, aby:
– w przypadku potwierdzenia zarzutów móc podjąć realny wysiłek zadośćuczynienia, zanim nie jest za późno;
– w przypadku niepotwierdzenia, lub gdy mamy do czynienia z fałszywymi oskarżeniami, można było podjąć odpowiednie kroki, mające na celu ochronę dobrego imienia instytutu życia konsekrowanego czy stowarzyszenia życia apostolskiego oraz ich poszczególnych członków.

Sugerowana procedura postępowania w sprawach konkretnych

1. Kiedy dowiedziałeś się o obciążeniu zarzutem o molestowanie swojego współbrata

1.1. W przypadku, gdy poproszono cię o rozmowę, podczas której dowiedziałeś się o nagannym zachowaniu współbrata (niezależnie, czy zgłasza się sama „ofiara”, czy jej krewni lub znajomi), powinieneś:
– z uwagą wysłuchać, starając się pozyskać podstawowe informacje odnoszące się do czasu, miejsca oraz okoliczności zdarzeń;
– od samego początku wykazać zrozumienie i zainteresowanie, absolutnie nie bagatelizując sprawy;
– upewnić się, czy nie zaszła pomyłka oraz czy nie mamy do czynienia z „nadinterpretacją” normalnych gestów, przy tym jednak absolutnie nie starać się wmówić danej osobie, że „nic wielkiego się nie stało” albo że ona sama jest winna zaistniałej sytuacji;
– poprosić ją o wyrażenie zgody na przekazanie tej sprawy dalej i na ewentualne spotkanie z osobą, która w imieniu prowincjała przejmie całą sprawę i przeprowadzi wstępne dochodzenie.
Ogólnie rzecz biorąc, jeżeli zostałeś obdarzony zaufaniem jako osoba „pierwszego kontaktu”, powinieneś takie zadanie spełnić, ale – pamiętając, że nie jest twoim zadaniem prowadzenie dalszych czynności ani przepraszanie za to, co miało miejsce – powinieneś doprowadzić do przekazania sprawy do kurii prowincjalnej.

1.2. Absolutnie niedopuszczalne jest prowadzenie przez ciebie samodzielnego śledztwa ani równoległego dochodzenia (kiedy sprawa zostanie już przekazana do kurii); wręcz przeciwnie, dla dobra wszystkich stron należy wykazać się daleko posuniętą dyskrecją.

1.3. W przypadku ujawnionej sprawy, znanej już opinii publicznej (nawet w minimalnym zakresie), rozsądną jest rzeczą nie wypowiadać się w sprawie: ani wyrażając własne opinie, objaśniając własną wersję przebiegu zdarzeń, ani występując w obronie kogokolwiek – osobą upoważnioną do kontaktu z osobami niewłączonymi w sprawę (w tym z przedstawicielami mediów) jest wyłącznie ten, kto przez prowincjała został wyznaczony do prowadzenia dochodzenia lub rzecznik.

1.4. Prowadzący dochodzenie może potrzebować pomocy, której należy mu udzielić na jego prośbę, jednak dla dobra sprawy nie należy podejmować jakichkolwiek działań na własną rękę, nawet gdyby w twoim mniemaniu sprawa prowadzona była źle i nieudolnie.

2. Kiedy sam zostałeś oskarżony

2.1. W takim przypadku – nawet gdy zarzuty są nieprawdziwe i krzywdzące – musisz uznać, że jako bezpośrednio zaangażowany w sprawę, nie jesteś obiektywny i musisz niezwłocznie o wszystkim zawiadomić prowincjała, który podejmie konieczne działania.

2.2. Rozsądną rzeczą jest unikanie bezpośredniego kontaktu z oskarżającym, gdyż może to zostać odczytane jako próba „zamknięcia mu ust”.

2.3. W sytuacjach, gdy ktoś ze współbraci został oskarżony, często sprawą kluczową jest fakt, czy współpracuje on z osobą odpowiedzialną za przeprowadzenie dochodzenia, czy działania takie utrudnia – w przypadku obciążenia zarzutami należy więc wykazać maksimum dobrej woli.

3. Kiedy w twoim środowisku zaczynają krążyć plotki o rzekomym nagannym postępowaniu twoim lub współbrata

3.1. O całej sprawie należy poinformować kurię prowincjalną (nawet, jeżeli sprawa wydaje się niewiarygodna): pozwoli to na przygotowanie się – z wyprzedzeniem – na ewentualne późniejsze komplikacje.

3.2. Może się zdarzyć, że zostaniesz poproszony o pomoc – podobnie jak w pierwszym przypadku, gdy występowałeś jako osoba „pierwszego kontaktu” – wówczas należy uzyskać możliwie dokładne informacje, ale wyłącznie w tym celu, aby przekazać je do kurii prowincjalnej.

3.3. Absolutnie nie wolno prowadzić dochodzenia na własną rękę; należy pamiętać, że w przypadku krążących plotek, to, co sami słyszeliśmy, daje obraz niepełny – zadaniem prowadzącego dochodzenie z ramienia kurii jest zgromadzenie wszelkich informacji ze wszystkich możliwych źródeł i podjęcie dalszych działań zgodnie z obowiązującymi procedurami.

3.4. We wszystkich powyższych przypadkach prowincjał zostaje poinformowany o zaistniałej sytuacji i na bieżąco kontroluje przebieg zdarzeń, nie jest jednak odpowiedzialny za prowadzenie wewnętrznego dochodzenia. Za to ostatnie odpowiedzialny jest współbrat wyznaczony do konkretnej sprawy. W miarę potrzeb należy także korzystać z pomocy niezależnych ekspertów.

3.5. Prowincjał doraźnie zostaje wyłączony ze sprawy z dwóch powodów:
– z uwagi na pełniony urząd nie zawsze jest dostępny w miejscu i czasie, jakiego wymagałaby sytuacja;
– z powodu konieczności zachowania możliwości odniesienia się do prowincjała (na prośbę osoby pokrzywdzonej), gdyby podczas prowadzenia dochodzenia zaszła taka konieczność.

3.6. Według polskiego prawa, do środków ochrony niepełnoletnich zalicza się m.in. takie środki zapobiegawcze: zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją niepełnoletnich lub z opieką nad nimi; obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach; zakaz kontaktowania się z określonymi osobami; zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Środki te mają na celu działania prewencyjne oraz „unieszkodliwienie” tego, kto dopuszcza się przemocy wobec dzieci.
Przełożony w przypadku uzasadnionych podejrzeń odnoszących się do jakiegoś współbrata, powinien zdecydowanie przeciwdziałać, tymczasowo lub na stałe ograniczając jego posługiwanie i kierując do takiej pracy, w której nie będzie miał bezpośredniego kontaktu z niepełnoletnimi.

4. Czego należy absolutnie unikać we wszystkich przypadkach

4.1. Choć w przypadku oskarżeń możemy spotykać się z całą gamą możliwości: od autentycznych przypadków seksualnych nadużyć po nieprawdziwe oskarżenia, a nawet prowokacje, to jednak musimy zrobić wszystko, aby już od samego początku starać się wykreować atmosferę wzajemnego zaufania i spokoju, wykluczając wszelką agresję czynną lub bierną, a także jakiekolwiek gwałtowne reakcje (nawet, gdyby wydawały się usprawiedliwione), które wymagałyby późniejszego tłumaczenia się lub przeprosin.

4.2. Należy unikać czegokolwiek, co miałoby pozór działań mających na celu wyciszenie lub zatuszowanie sprawy, a nie prowadziłyby do dojścia do pełnej prawdy.

4.3. Dla dobra wszystkich nie wolno z własnej inicjatywy, bez porozumienia z odpowiedzialnym za prowadzenie wstępnego dochodzenia, angażować się osobiście w sprawę, a tym bardziej prowadzić równoległego „śledztwa”.

Dokument został zatwierdzony podczas 132 Zebrania Plenarnego Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce, które odbyło się w Warszawie, w dniu 13 maja 2014 roku.